Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունը, չնայած իր բոլոր խնդիրներին և թույլ կողմերին, տասնամյակներ շարունակ մնացել է տարածաշրջանում ռազմաքաղաքական անվտանգության ապահովման միակ տարածաշրջանային գործիքը։ Սակայն ՀԱՊԿ-ը դեռ զարգացման փուլում է և բարելավման կարիք ունի. Այս կարծիքին է ԵՊՀ միջազգային հարաբերությունների և դիվանագիտության ամբիոնի դոցենտ Ռոման Կարապետյանը:
«Ուստի անդամ երկրների խնդիրն է հավաքական կամք դրսևորել՝ առկա բացերը լրացնելու և համակարգի անվտանգության գործիքներն ավելի զարգացնելու համար: Այս առումով անհրաժեշտ է առաջին հերթին բաց երկխոսություն զարգացնել և հստակ գնահատել հիմնական խնդիրները»,- այսօր ԵՊՀ միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետի ռուսաստանյան հետազոտությունների կենտրոնի, «Ինտեգրացիա եւ զարգացում» կազմակերպության ու Եվրասիական փորձագիտական ակումբի կազմակերպած ՝ «ՀԱՊԿ-ի ներկան եւ ապագան. ՀԱՊԿ պայմանագրի 30 ամյակը եւ կազմակերպության ստեղծման 20-ամյակը» թեմայով քննարկման ժամանակ ասաց Ռոման Կարապետյանը:
Հայաստանի՝ ՀԱՊԿ-ին անդամակցության մասով էլ բանախոսը նկատեց, որ մեր երկիրը փորձում է իր անվտանգության քաղաքականությունը մի քանի առանցքային բաղադրիչների հիման վրա կառուցել, և ՀԱՊԿ-ը հանդիսանում է բազմակողմ համագործակցության այն հիմնական օղակը, որի վրա դրված է հանրապետության անվտանգության քաղաքականության օրակարգը. «Իհարկե, Հայաստանը, ինչպես ՀԱՊԿ անդամ որոշ երկրներ, նույնպես ԵԱՀԿ անդամ է, բայց սա ընդամենը երկրի անվտանգության կերտման լրացուցիչ մեխանիզմ է: ԵԱՀԿ-ն չունի այն հիմնական ատրիբուտը, որը բնորոշ է հավաքական անվտանգության մոդելին. փոխօգնության ավտոմատացված համակարգի առկայությունը»:
Իր բնութագրմամբ, սակայն, ՀԱՊԿ համակարգերի կայունությունն ու արդյունավետությունը մեծապես չափելի են դառնում ճգնաժամային իրավիճակներում. «Վերջին տարիներին մենք ականատես ենք եղել բազմաթիվ նմանատիպ իրավիճակների՝ թե՛ ՀԱՊԿ անդամ երկրներից մեկի շուրջ ստեղծված արտաքին անվտանգության միջավայրում, թե՛ ՀԱՊԿ ներսում մարտահրավերների տեսքով, ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմը և լարված իրավիճակը Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին. այն մինչեւ այժմ էլ կա, ինչը մտածելու տեղիք է տալիս: Չենք կարող անտեսել նաև Կենտրոնական Ասիայում վերջին մեկ տարվա ընթացքում արձանագրված ճգնաժամային իրավիճակը. դրանք կարելի է գնահատել երկու դիրքից. Առաջին՝ ՀԱՊԿ անդամ երկու երկրների միջեւ կոնֆլիկտ, որը ժամանակի ընթացքում հաջողվեց սառեցնել, բայց կարելի է ենթադրել, որ իրավիճակը կրկնվելու ներուժ ունի։ Երկրորդ՝ անհրաժեշտ է ստեղծել մեխանիզմներ, որոնք կբացառեն նման խնդիրները պայմանագրի անդամ երկրների միջեւ։ Խոսքը թե՛ հեղինակության, թե՛ դաշինքի հետագա զարգացման առումով հնարավոր նախադրյալներ ստեղծելու մասին է։ ՀԱՊԿ-ի հիմնական թույլ կողմը անդամ երկրների միջև երկկողմ համագործակցության գործող մեխանիզմների թուլությունն է։ Եթե փորձենք կազմակերպությանը դիտարկել որպես երկրաչափական մարմին, ապա այն կլինի բուրգ, որի անկյունները կցված չեն միմյանց։ Բուրգի վերևում Ռուսաստանի Դաշնությունն է, որն ակտիվորեն համագործակցում է բոլոր երեք ոլորտներում՝ Արևելյան Եվրոպա, Հարավային Կովկաս և Կենտրոնական Ասիա: Այնուամենայնիվ, երեք անկյունների միջև չկա կամ շատ քիչ համագործակցություն կա: Ուստի, անհրաժեշտ է առաջին հերթին զարգացնել համագործակցության թելերը Հայաստանի, Բելառուսի եւ Կենտրոնական Ասիայի երկրների միջեւ»:
Բանախոսը կարեւոր է համարում նաեւ զսպման-կանխարգելման մեխանիզմների զարգացումը. այս առումով մեծ նշանակություն կարող են ունենալ զինված ուժերի և արագ արձագանքման միացյալ ուժերը։ Սակայն, Հայաստանն այս հարցում որոշակի դժվարություններ ունի՝ կապված նաև աշխարհագրական գործոնի հետ, քանի որ կազմակերպության անդամ երկրների հետ ընդհանուր սահմանի բացակայությունը հաճախ որոշակի դժվարություններ է ստեղծում. «Բայց այդ խնդիրներն, անկասկած, հաղթահարելի են»:
Պատմաբանը ՀԱՊԿ-ում մեկ այլ հրատապ խնդիր էլ է տեսնում՝ դա անդամ երկրների քաղաքականությունն է՝ փոխադարձ ազգային և պետական շահերին առնչվող հարցերում։ Դաշնակցային մտածողության զարգացման տեսանկյունից նա շատ կարևոր է համարում, որ կազմակերպության անդամ երկրները հանդես գան որպես միմյանց աջակիցներ միջազգային ասպարեզում, իսկ կազմակերպությունում փոխվստահության մթնոլորտի ձևավորումը կարող է հանգեցնել ավելի մեծ հետեւողականության՝ կազմակերպության անդամ երկրների միջև փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերում, հատկապես միջազգային քաղաքական գործընթացներում. «Վստահ եմ, որ այս հարցերի շուրջ հետևողական աշխատանքը միայն կնպաստի կազմակերպության հզորացմանն ու զարգացմանը»:
Նելլի ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
