2022 թվականին Հայաստանի տնտեսության դրական միտումներից մեկը տնտեսվարողների ստվերից դուրս գալն էր, ինչի արդյունքում, ըստ ՀՀ Հարկային ծառայության տվյալների, 2022 թվականին հարկային եկամուտներն աճել են 21,4% — ով (1,59 տրիլիոն դրամից հասնելով 1,93 տրիլիոն դրամի)։ Այս մասին այսօր “Հայաստանի տնտեսությունը 2022թ. ԵԱՏՄ-ին երկրի անդամակցության համատեքստում” Եվրասիական փորձագիտական ակումբի զեկույցի շնորհանդեսին նվիրված մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Թավադյանը։
Նրա խոսքով ՝ դրանով է բացատրվում նաև պաշտոնական գործազրկության նվազումը։ Հարկային եկամուտների աճը, փորձագետի կարծիքով, բացատրվում է նաեւ տարեսկզբից գունավոր մետաղների հանքաքար արտահանողների համար հում հանքաքարի արտահանման համար տուրքի սահմանմամբ: “Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի և Արավակի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի հարկերն աճել են ավելի քան 3 անգամ։ Այս պահին այդ տուրքը հանվել է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատից ՝ դրա բաժնետոմսերի մեկ երրորդը ՀՀ կառավարությանը փոխանցելու դիմաց”,-բացատրեց Թավադյանը։
Նա նաեւ նշել է, որ Հայաստանի Կենտրոնական բանկի վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը 2022 թվականի վերջից պահպանվում է 10,75-ի մակարդակում: “Սա տնտեսության համար փոխառու միջոցների ծախսերի ամենաբարձր մակարդակն է վերջին 25 տարվա ընթացքում։ Ընդհանուր գնաճի ինդեքսը հինգերորդ ամիսն անընդմեջ իջնում է մինչև 8,3 տոկոս, և ակնկալվում է, որ այն աստիճանաբար կնվազի և կկայունանա 2023 թվականի երկրորդ կեսին: Հարցեր են առաջանում վերաֆինանսավորման բարձր տոկոսադրույքի նպատակահարմարության վերաբերյալ։ Տնտեսական ակտիվությունը 2022 թվականին աճել է հիմնականում արտաքին ուժեղ պահանջարկի շնորհիվ”,- բացատրեց փորձագետը։
Նրա խոսքով, բանկային մուտքերը, որոնք բնութագրվում են նաեւ տրանսֆերտներով, աճել են գրեթե 2,5 անգամ (2,1-ից մինչեւ 5,2 մլրդ դոլար), հիմնականում Ռուսաստանից ստացվող բանկային մուտքերի պատճառով, որոնք աճել են ավելի քան 4 անգամ (865 մլն-ից մինչեւ 3,6 մլրդ դոլար): Միաժամանակ, նա ընդգծել է, որ տրանսֆերտները երկրի արժութային պաշարները համալրելու լավագույն միջոցը չեն։ Ակնկալվում է, որ տրանսֆերտների հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ին կկազմի մոտ 28%։ “2022թ. սկզբից աշխատանքային միգրացիան հակառակ միտում է արձանագրել։ Ըստ գնահատականների ՝ մոտ 200 հազար ՌԴ քաղաքացի աշխատանքի է տեղափոխվել Հայաստան, ինչի հետ էլ կապված է ՀՆԱ-ի նկատմամբ տրանսֆերտների հարաբերակցության աճը։ Դրա հետ է կապված նաև 2022 թվականին Հայաստանի արտահանման և ներմուծման աննախադեպ աճը և, համապատասխանաբար, տնտեսական աճը”, — բացատրեց Թավադյանը։
Ընդ որում, նա ընդգծել է, որ Հայաստանում 2022թ. ապրանքաշրջանառության զգալի աճ է գրանցվել։ 2021 թվականի համեմատ Հայաստանի արտահանումն աճել է 77.7% — ով (3.0-ից մինչև 5.4 մլն դոլար), և մեր կանխատեսմամբ, այս միտումը կշարունակվի մինչև 2023 թվականի կեսը:
Փորձագետը նշեց, որ արտահանման աճին հիմնականում նպաստում է ԵԱՏՄ միասնական և ազատ շուկան։ Միայն 2022թ.արտահանումը դեպի ԵԱՏՄ երկրներ աճել է 2.8 անգամ (883 մլն դոլարից հասնելով 2.5 մլրդ դոլարի)։ 2022թ. արտահանումը դեպի Եվրամիություն աճել է 17.8% — ով (656 մլն դոլարից հասնելով 773 մլն դոլարի), դեպի Չինաստան կրճատվել է 2% — ով (նվազումը ՝ 403 մլն դոլարից հասնելով 395 մլն դոլարի), դեպի Միջին Արևելք արտահանումն աճել է 2.8 անգամ (351 մլն դոլարից հասնելով 984 մլն դոլարի)։ ԵՄ-ում եւ Չինաստանում աճի դինամիկան պայմանավորված է նրանով, որ Հայաստանի գրեթե ամբողջ արտահանումը դեպի Չինաստան (97%) եւ դեպի ԵԱՏՄ արտահանման 37.8% — ը գունավոր մետաղների հանքաքար է։
Նրա խոսքով ՝ միության ստեղծման պահից Հայաստանի արտահանումը դեպի ԵԱՏՄ աճել է մոտ 10 անգամ։ ԵԱՏՄ շուկան 2015-ին կազմել է Հայաստանի համախառն արտահանման մոտ 15% — ը, 2021-ին այդ հարաբերակցությունը կազմել է 29.3%, 2022-ին ՝ արդեն 46.8% ։ “Ռուսաստանը Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերն է, և դեպի Ռուսաստան արտահանման մասնաբաժինն ունի առավել դիվերսիֆիկացված բնույթ։ Ռուսաստան է արտահանվում հիմնականում պատրաստի արտադրանք։ Գրանցվել է նաև ԵԱՏՄ երկրներում ընդհանուր տոկոսային քաշի աճ։ ԵԱՏՄ բոլոր երկրներում ՝ ՌԴ – ում, արտահանումն աճել է 2,9 անգամ, Ղազախստանում ՝ 67,4 տոկոսով, Բելառուսում ՝ 2,6 անգամ, Ղրղզստանում ՝ 2,2 անգամ”, – ընդգծել է Թավադյանը։
Նա նկատել է, որ եթե 2017թ. սկզբին դեպի Ռուսաստան արտահանման կազմում գերակշռում էին ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքները, ապա արդեն 2018թ., իսկ հետո 2019թ. արտահանումն ավելի դիվերսիֆիկացվել է և դիվերսիֆիկացիան շարունակական բնույթ է կրում, ինչը նաև ցույց է տալիս ԵԱՏՄ շուկայի և այդ տարածաշրջանային տնտեսական կազմակերպությանը Հայաստանի անդամակցության կարևորությունը: “Նաև նշենք, որ ոչ ստանդարտ 2022 թվականին ԵԱՏՄ արտահանման հիմնական հոդվածն արդեն ոչ թե ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային արտադրանքն է, այլ տեխնիկան, որի արտահանումը մեկ տարվա ընթացքում աճել է ավելի քան 10 անգամ։ Պաշտոնապես դա չի գրանցվում, բայց դա երրորդ երկրներից Ռուսաստան վերաարտահանում է պատժամիջոցների պատճառով”, — նկատել է Թավադյանը։
Նրա խոսքով ՝ 2022 թվականին գունավոր մետաղների հանքաքարի արտահանումը գրեթե չի փոխվել (923 մլն դոլարից հասել է 922 մլն դոլարի)։ 2021 թվականին գունավոր մետաղների հանքաքարի արտահանումն աճել է 30.6% — ով։ 2022 թվականին գունավոր մետաղների հանքաքարի արտահանումը կազմել է համախառն արտահանման 17.2% — ը ՝ 2021 թվականի ցուցանիշի 30.6% — ի համեմատ։ “Այս դինամիկան հիմնականում կապված է դոլարի նկատմամբ դրամի ամրապնդման հետ, որը տարեսկզբից ամրապնդվել է 17 տոկոսով (480-ից մինչեւ 400 դրամ մեկ դոլարի դիմաց)։ 2022թ. ավելի քան եռապատկվել է թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերի արտահանումը (326 մլն դոլարից մինչև 989 մլն դոլար)։ 37.8% – ով, իսկ ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային արտադրանքի արտահանումն աճել է 23.4% — ով: Հայաստանի զարգացման համար կարևոր նշանակություն ունի թեթև արդյունաբերությունը, որի տեսակարար կշիռը 2018թ. կազմել է 9.0% ։ 2021թ. այդ ցուցանիշը նվազել է մինչև ընդհանուր արտահանման 5.9% — ը, իսկ 2022թ.կրճատվել է մինչև 3.5%։ Վերածնված թեթև արդյունաբերությունը Հայաստանի տնտեսական աճի ապահովման Լոկոմոտիվ դառնալու ներուժ ունի։ Թեթև արդյունաբերության արտահանման աճի հնարավորություններ կան։ Դա կարեւոր նշանակություն ունի, քանի որ ապահովում է զբաղվածության մակարդակի զգալի բարձրացում”, — հայտարարել է Թավադյանը։
Նրա խոսքով՝ ներմուծման դինամիկան համադրելի է արտահանման դինամիկայի հետ։ 2022թ. — ին ներմուծումն աճել է 63.5% — ով (5.4 մլրդ դոլարից մինչև 8.8 մլրդ դոլար)։ Առևտրային հաշվեկշիռը դրական դինամիկա ունի, ներմուծման և արտահանման միջև տարբերությունը վերջին մեկ տարվա ընթացքում նվազել է։ 2022թ. ներմուծումը 1.64 անգամ ավելի է եղել արտահանումից, 2021թ. առաջ այդ ցուցանիշը կազմել է 1.77։ ԵԱՏՄ երկրներից ներմուծումն աճել է 49.0% — ով ՝ 1,851 մլն դոլարից հասնելով 2,758 մլն դոլարի։ Այս տարի Հայաստանը դրամական համարժեքով գրեթե նույն քանակությամբ ապրանքներ է ներմուծում և արտահանում ԵԱՏՄ-ից և դեպի ԵԱՏՄ։ Ռուսաստանից ներմուծումն աճել է 46.9% – ով, Ղազախստանից ՝ մոտ 3 անգամ, Բելառուսից ՝ գրեթե կրկնապատկվել։
Հայաստանի ներմուծման հիմնական հոդվածը, ինչպես նշեց Թավադյանը, վառելիքն է, որը 2022 թվականին աճել է 2.3 անգամ ՝ կազմելով 1,2 մլրդ դոլար կամ համախառն ներմուծման 13.3% — ը։ “Նշենք, որ 2021թ.նույնպես գրանցվել է վառելիքի ներմուծման 2.3 անգամ աճ ՝ կազմելով 908 մլն դոլար կամ համախառն ներմուծման 16.9% — ը։ Հիմնականում ներմուծման բոլոր հոդվածները 2022թ. աճի միտում են ունեցել։ Համաշխարհային գնաճի և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների պայմաններում ազդել է հայկական արժույթի կտրուկ ամրապնդումը”, — ընդգծել է նա։
Թավադյանը նաև տեղեկացրել է, որ 2022թ. առաջին եռամսյակի դրությամբ Հայաստանում պաշտոնական գործազրկությունը կազմում է 14.8%։ “Նախորդ տարիների համեմատ այստեղ դինամիկան հիմնականում դրական է”, — նկատեց նա:
Փորձագետը նշել է, որ Հայաստանի արտաքին պարտքը, հիմնականում օտարերկրյա պետությունների եւ կազմակերպությունների վարկերը, 2022 թվականի վերջի դրությամբ կազմել է 6,643 մլրդ դոլար ՝ ավելանալով 583 մլն դոլարով (9,6%): Հայաստանի պետական պարտքը 2022թ. վերջին հասել է 9 մլրդ դոլարի կամ ՀՆԱ-ի 60,8% — ի։
Նշենք, որ ըստ ԵԱՏՄ պայմանագրի ՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի հարաբերակցությունը չպետք է գերազանցի 50% — ը։ Ըստ Հայաստանի օրենսդրության ՝ այդ թիվը կազմում է 60 տոկոս և պետք է ներկայացվի ԵՏՄ մասին պայմանագրին համապատասխան։ Ակնկալվում է, որ 2023 թվականին Հայաստանի պետական պարտքը կկրճատվի մինչև ՀՆԱ-ի 57% — ը, ինչը հիմնականում կապված է նաև դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի ամրապնդման հետ։
