«Իրատեսի» հարցերին պատասխանում է Հայաստանում Ղազախստանի արտակարգ և լիազոր դեսպան ԹԻՄՈՒՐ ՈՒՐԱԶԱԵՎԸ:
Ամփոփելով «Եվրասիական ինտեգրում և հեռանկարներ՝ ներուժը և հնարավորությունները ԵՄ և երրորդ երկրների համար» թեմայով փորձագետների ակումբի երկրորդ նիստը, որ հրավիրվել էր մայիսի 30-ին «Կոնգրես» հյուրանոցում, Հայաստանում Ղազախստանի դեսպան Թիմուր ՈՒրազաևն ասաց. «Ես ծափահարում եմ գաղափարին, որ մեզ հուզող խնդիրների շուրջ, ԵԱՏՄ-ի ներքին տարաձայնությունների մասին պետք է բարձրաձայն խոսենք ու հաղթահարելու ճանապարհներ որոնենք, նաև ջանքեր պիտի գործադրենք երրորդ երկրների հետ համագործակցության ճանապարհներ գտնելու: Մենք պետք է իմանանք մեր թերությունները, ոչ մեկի աչքին պետք չէ թոզ փչել, որ մենք շատ հաջող ինտեգրված ենք, խնդիր չունենք ու ոչինչ չանենք: Դա նվազագույնը խղճին դեմ է, մինչդեռ մենք բանական մարդիկ ենք: Ղազախստանը ջանում է հնարավորն անել, բայց ոչ ամեն ինչ է ստացվում առայժմ: Դեռ կան բազում խնդիրներ, որ լուծում են ուզում: Հարգարժան ընկեր հայեր, Ղազախստանը չի կարող ձեր փոխարեն Ադրբեջանի հետ լուծել ձեր խնդիրը, որովհետև այդ հարցում գլխավորը Հայաստանն ու Ադրբեջանն են: Ինքներդ լուծեք այդ խնդիրը: Ի վերջո, կա ԵԱՀԿ Մինսկի խումբ, թող նա էլ խնդիրը լուծի: Ղազախստանը Ադրբեջանի հետ ունի իր շահերը՝ էթնոաշխարհագրական, էթնոմշակութային, թուրքալեզու պետությունների համագործակցության շրջանակներում: Ի վնաս այդ կապերի՝ մենք ոչինչ չենք անի Հայաստանի հետ: Խնդրում ենք՝ պատրանքներ մի ստեղծեք, հետո այդ պատրանքների պատճառով հիասթափություն չապրելու համար: Դաշնային հարաբերությունները տարբեր մեկնաբանություն են ստանում Հայաստանում ու Ղազախստանում: Բայց պետք չէ հակադրություններ որոնել, միշտ պետք է մնան կամուրջներ: Ես ինտեգրման կողմնակից եմ և փորձում եմ ռացիոնալ դատել»:
Գիտաժողովի ավարտից հետո դեսպանին խնդրեցի պատասխանել նաև իմ հարցերին.
—Ի՞նչն էր Ձեզ համար այսօրվա քննարկման մեջ ամենագլխավորը, որից անհրաժեշտ եք համարում հետևություններ անել:
-Նախ շատ հետաքրքիր էր գիտական ու խոր վերլուծական վերաբերմունքը ԵԱՏՄ պրոբլեմների քննարկմանը և դրանց լուծումների մեխանիզմների ձևավորմանը: Եվ դա պետք է իմանան ոչ միայն քննարկման մասնակիցները, այլև հասարակությունը, հույս ունեմ՝ նաև Ձեր թերթի միջոցով: Մարդիկ պիտի իմանան, որ եվրասիական ինտեգրումը ինչ-որ թղթաբանություն չէ, որ ձևավորվում է պաշտոնյաների գլխում, այլ կենդանի օրգանիզմ՝ իր պրոբլեմներով ու դժվարություններով, որոնք մենք պատրաստ ենք քննարկել՝ լուծելու համար: Երկրորդ՝ ինչի՞ է պետք այսօրինակ բանավեճը: Ղազախստանի համար շատ կարևոր է իմանալ հայկական փորձագիտական հանրության տեսակետների ողջ գունապնակը, իսկ հայ հասարակության համար, հույս ունեմ, որ հետաքրքիր է՝ ի՞նչ է մտածում Ղազախստանը այդ խնդիրների շուրջ:
—Ձեզ համար դժվար չէ՞ր մենակ դիմակայել տեսակետների բազմազանությանը:
-Ոչ, փորձագիտական հանրությունը շատ բարյացակամ է տրամադրված, շատ հստակ դիտողություններ էր անում ու հստակ առաջարկություններ էր ներկայացնում, որ ինձ համար ոչ միայն բանավիճային արժեք ունեն, այլև գիտական: Ես ինձ համար շատ օգտակար մտքեր քաղեցի: Դժվար չէր նաև այն պատճառով, որ ես այդ խնդիրները լավ գիտեմ, երկար տարիներ զբաղվում եմ ինտեգրման գործընթացներով՝ իմ ամբողջ դիվանագիտական կարիերայի ընթացքում ես ԱՊՀ-ի, Մաքսային միության, ՀԱՊԿ-ի խնդիրներով եմ զբաղվել: Խնդիրների քննարկման մեջ պրոբլեմներ չկան, պրոբլեմները դրանց լուծումների մեջ են՝ տարբեր տեսակետները ընդհանուր հայտարարի բերելու մեջ:
—Ղազախստանի նախագահը պրագմատիզմի կոչ է անում իր ուղերձում, ո՞րն է Հայաստանի նկատմամբ պրագմատիկ մոտեցումը:
-Պրագմատիզմը, որի մասին խոսում էր մեր նախագահը, ավելի շատ վերաբերում է Ղազախստանի հասարակությանը, մենք հակված չենք խառնվել ինչ-որ մեկի ներքին գործերին, խնդրել կամ ստիպել որևէ մեկին մեզ նման պրագմատիկ լինել:
—Բայց պրագմատիզմը նրա շուրթերից հնչում էր իբրև գլոբալ աշխարհի հետ հարաբերվելու միջոց, եթե ես ճիշտ եմ հասկացել նրա ուղերձը իր ժողովրդին:
-Այո, ես դա հասկանում եմ նախ Ղազախստանի ժողովրդին ուղղված խոսք՝ լինել պրագմատիկ ու մրցունակ ժամանակակից աշխարհում: Ինչպիսին կլինեն հայերը, ռուսները, բելառուսները, նրանց ներքին գործն է: Կարծում եմ՝ պրագմատիկ ու մրցունակ լինելու կոչը օգնում է հայերին, ռուսներին, բելառուսներին հասկանալ՝ ինչպես այդ տեսակետները ղազախները կիրականացնեն ինտեգրման գործընթացների քաղաքականության շրջանակներում: Մենք կոչ ենք անում մրցունակ լինել, որ մեզ իրենց հավասար համարեն ինտեգրացիոն մյուս կառույցները՝ ԵՄ-ն, ԱՍԻԱՆ-ը, մյուս միությունները: Առանց դրա հնարավոր չէ: Ես համաձայն եմ իմ հայ գործընկերոջ հետ, որ մենք պետք է լուծենք մեր ներքին խնդիրները, առանց դրա հաջող ինտեգրում հնարավոր չէ: Իսկ Ղազախստանի ներքին խնդիրների մեջ տնտեսական վիճակի բարելավումն է, ազգային տարադրամի կայուն կուրսի ապահովումը, հումքային կախվածությունից ձերբազատվելը, տնտեսության դիվերսիֆիկացումը և բազում այլ խնդիրներ: Հայաստանն ունի իր ներքին խնդիրները, որոնք պետք է ինքնուրույն լուծի: Առանց դրա Հայաստանը չի կարող ինտեգրվել: Եթե մենք մեր ելակետային խնդիրները լուծենք, ինտեգրումը ավելի արագ և հաջող կլինի:
—Իսկ Մոսկվա՞ն:
-Մոսկվան՝ ի՞նչ: Ես ապրում եմ Հայաստանում ու տեսնում եմ Հայաստանի ներքին խնդիրները:
—Հե՞շտ է Հայաստանում ապրելը:
-Գեղեցիկ է ձեր երկիրը:
—Մենք շա՞տ ենք տարբեր, հե՞շտ էր Ձեզ համար հարմարվել նոր քաղաքին, նոր կլիմային, նոր մենթալիտետին:
-Հայաստանը և՛ արևմտյան, և՛ արևելյան մենթալիտետ ունի: Ես շատ եմ շփվում հայ բարեկամներիս հետ, իմ մոտ ընկերներից մեկը ինձ ստիպում էր հայկական երաժշտություն լսել ու հարցնում էր՝ ղազախականին նմա՞ն է: Ես ասում եմ՝ ձեր երաժշտությունը նման է թուրքականին ու ադրբեջանականին: Դուք ավելի շատ եք նման թուրքերին ու ադրբեջանցիներին, քան մենք՝ ղազախներս:
—Դուք վիրավորել եք Ձեր ընկերոջը:
-Ոչ, նա իմ ընկերն է ու ինձ հասկանում է: Բազում դարերի մեջ ժողովուրդների զանգվածային տեղաշարժեր են եղել, մենթալիտետներ են խառնվել, հետո՞ ինչ, որ հայերը քրիստոնյա են, իսկ թուրքերը՝ մուսուլման: Ես նման եմ չինացու, հետո՞ ինչ, պիտի վիրավորվե՞մ, որ ինձ ասում են Սիչուանի նահանգի չինացու ես նման: Պետք է կարծրատիպերից պոկվել: Թուրք ես կամ ադրբեջանցի ես՝ խոսքը Հայաստանում չպետք է վիրավորանք հնչի:
—Իսկ Դուք դա Բաքվում կասե՞ք հայերի մասին:
-Ես ուզում եմ, որ Բաքվում էլ, Երևանում էլ լինի նորմալ, մարդկային վերաբերմունք միմյանց ու միմյանց մշակույթի նկատմամբ: Մենք կարողանում ենք, չէ՞, Ղազախստանում այդպես ապրել ռուսների, չինացիների, բոլոր այլազգիների հետ:
—Դուք չունեք մերինի նման խնդիր:
-Մենք ունենք բազում խնդիրներ, որոնք չենք բարձրաձայնում:
—Դա ղազախական իմաստնությո՞ւն է:
-Դա արևելյան իմաստնություն է՝ հանգիստ լուծումներ որոնել: Վերքը պետք չէ անընդհատ փորփրել ու արյուն հանել, այդպես երբեք չի սպիանա: Ես գիտեմ, որ կովկասյան ժողովուրդները հուզառատ են և մեծ նշանակություն են տալիս իրողություններին, որոնց մենք, եթե նույնիսկ նշանակություն ենք տալիս, չենք ցուցադրում, այլ լուռումունջ փորձում ենք լուծել ու մոռանալ դրանց գոյությունը:
Զրույցը՝
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ
