Քաղաքական տնտեսական տուրբուլենտության պայմաններում Հայաստանի տնտեսությունը աշխուժացման նշաններ է ցույց տալիս նախորդ տարվա գրեթե ութ տոկոսանոց ավերիչ անկումից հետո։ Այս մասին այսօր կայացած մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց “Այլընտրանք” հետազոտական կենտրոնի ղեկավար Թաթուլ Մանասերյանը ՝ ներկայացնելով Եվրասիական փորձագիտական ակումբի 7-րդ տարեկան տնտեսական հետազոտությունը ՝ “Հայաստանի տնտեսությունը 2021 թվականին ԵԱՏՄ-ին անդամակցության համատեքստում” թեմայով։
Նրա խոսքով ՝ տնտեսական աճին նպաստել են չորս գործոններ:
— տարբեր ոլորտների մասնավոր հատվածի ներկայացուցիչների պրոֆեսիոնալիզմը, հետեւողականությունը եւ նպատակասլացությունը իրենց բիզնես ծրագրերի իրականացման գործում;
— Հայաստանի անդամակցությունը ԵԱՏՄ-ին և բարենպաստ պայմանները Ռուսաստանի, Բելառուսի, Ղազախստանի և Ղրղզստանի շուկաներում;
— Թուրքիայից ներկրվող ապրանքների նկատմամբ էմբարգոն, որն ակտիվացրել է տեղական արտադրությունը;
— 2020 թվականին պանդեմիայի շրջանում կառավարության նախաձեռնած բազմաթիվ սահմանափակումների վերացում:
“Նշված եւ դրանց հետ կապված նպաստող գործոններն թույլ են տվել 2021 թվականի հունվար-դեկտեմբերին գրանցել Հայաստանի տնտեսական ակտիվության ցուցանիշի 5,8 տոկոս աճ։ Պաշտոնական վիճակագրական տվյալների համաձայն ՝ ընթացիկ տարում արդյունաբերական արտադրանքի արտադրության ծավալը կազմել է 2 385 909.7 մլն դրամ ՝ 2020 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճելով 3.3% — ով: Ինչ վերաբերում է 2021 թվականի հունվար-դեկտեմբերին շինարարության ծավալին, ապա 2020 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ այն աճել է 7,4% — ով և կազմել 470 079.0 մլն դրամ: Ըստ պաշտոնական վիճակագրության ՝ ներքին առևտրի շրջանառությունը 2021 թվականի հունվար-դեկտեմբերին կազմել է 3 390 983.2 մլն դրամ (աճը ՝ 7.5%): Ընդ որում, ծառայությունների ոլորտի ծավալը (առանց առևտրի հաշվառման) 2021 թվականի հունվար-դեկտեմբերին կազմել է 1 879 261.1 մլն դրամ, ինչը 7.8%-ով բարձր է 2020 թվականի հունվար — դեկտեմբերի ցուցանիշից”, — նշել է Մանասերյանը, հիշեցնելով, որ Հայաստանի տնտեսական աճը պետբյուջեում 2021 թվականի համար նախատեսված էր 3,2% — ի չափով, իսկ գնաճը դրված է 4% — ի (±1,5%) մակարդակում:
ՀՀ կենտրոնական բանկն ակնկալում էր, որ 2021 թվականի արդյունքներով Հայաստանի տնտեսության աճը կկազմի 4,2 տոկոս, իսկ 2022 թվականին ՝ 5,3 տոկոս: Կարեւոր է նաեւ անդրադառնալ նախնական տվյալների համաձայն ‘ միջազգային կազմակերպությունների կանխատեսումներին: Այսպես, օրինակ, Համաշխարհային բանկը հոկտեմբերին Վերանայել է Հայաստանի ՀՆԱ-ի 2021 թվականի աճի տեմպերի իր ապրիլյան կանխատեսումը 3,4 տոկոսից մինչեւ 6,1 տոկոս ՝ 2022 թվականի համար ակնկալելով 4,8 տոկոս աճ, իսկ 2023 թվականի համար ՝ 5,4 տոկոս: 2021 – ի գնաճի կանխատեսումը 6.3% է, 2022 – ի համար ‘4.2%, իսկ 2023-ի համար’ 4.0%: ԱՄՀ — ն, իր հերթին, դեկտեմբերին կանխատեսել է, որ Հայաստանի տնտեսությունը 2021 թվականին կաճի 5,5 տոկոսով, 2022 թվականին ՝ 5,3 տոկոսով, իսկ 2023 թվականին ՝ 5 տոկոսով: Նման կանխատեսում է արել նաեւ ՎԶԵԲ – ը, որն իր նոյեմբերյան զեկույցում տարածաշրջանային տնտեսական հեռանկարների մասին կանխատեսել է, որ Հայաստանի տնտեսությունը 2021 թվականին կաճի 5 տոկոսով, իսկ 2022 թվականին ՝ 5,3 տոկոսով: Իսկ ԵԱԶԲ-ն ակնկալում է, որ Հայաստանի ՀՆԱ-ն 2021 թվականին կաճի 4,5 տոկոսով։ ԵՏՀ գնահատականներով ՝ Հայաստանի տնտեսությունը 2021 թվականին պետք է աճեր 4 տոկոսով։ Fitch Ratings վարկանիշային գործակալությունը կանխատեսում է 2021 թվականին Հայաստանի իրական ՀՆԱ-ի աճի վերականգնում մինչև 5,5 տոկոս, 2022 թվականին մինչև 5,3 տոկոս դանդաղում և մինչև 4,7 տոկոս 2023 թվականին: Վերջապես, Standard & Poor ‘ s-ն ակնկալում է, որ Հայաստանում իրական ՀՆԱ-ն 2021 թվականին կաճի 6,3 տոկոսով եւ 2022 թվականին ՝ 4,6 տոկոսով: (1-482,57 դրամ)։
Նրա խոսքով, տնտեսական ակտիվության աճի վրա դրական ազդեցություն ունեցող արտաքին գործոնների թվում կարելի է նշել հայ-ռուսական հարաբերությունների արդյունավետությունը, որոնք դինամիկ զարգանում են: “Նրանք շարունակում են մնալ ռազմավարական և դաշնակցային` ամրապնդված շատ կարևոր տնտեսական բաղադրիչով ՝ ԵՏՄ — ին մեր համատեղ անդամակցությամբ։ Կարևոր է, որ Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև հարաբերությունների դինամիկան ոչ միայն պահպանվի, այլև ավելի արդյունավետ դառնա, ինչին մեծապես նպաստում է նաև ռուս խաղաղապահների գործունեությունը Արցախում և Հայաստանի հետ սահմանին։ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները զարգանում են նաև ԵՏՄ շրջանակներում”,- նշեց փորձագետը։
Մանասերյանի խոսքով ՝ տեղական արտադրությունը զգալիորեն ակտիվացել է նաեւ թուրքական ապրանքների էբարգոյի պատճառով, որը գործել է 2021 թվականի հունվարի 1-ից մինչեւ դեկտեմբերի 31-ը: “Ճիշտ է, կարճաժամկետ ազդեցությունն այնքան էլ դրական չէր։ Դրական է այն, որ բազմաթիվ նոր նախաձեռնություններ են ի հայտ եկել, սակայն դրանք դեռ չեն հասցրել իրենց ներդրումն ունենալ տնտեսության մեջ, բայց գնաճի վրա որոշակի ազդեցություն, այնուամենայնիվ, կա։ Դա կապված է նրա հետ, որ այլ երկրներից փոխարինող ապրանքներն ավելի թանկ են նստել, քան թուրքական արտադրանքը”, — նշել է նա։ Մանասերյանի խոսքով, հայկական շուկայում թուրքական ապրանքների ներկրման արգելքով հայկական արտադրողների համար տարեկան 200 մլն դոլարի չափով լյուֆթ է բացվել:
“Սակայն կառավարությունում որոշվել է չերկարաձգել էմբարգոն, որը գործել է 1 տարի ։ Էմբարգոյի բացասական հետեւանքն էական ազդեցություն է ունեցել գնաճի վրա, ինչը հատկապես ազդել է լայն սպառման ապրանքների վրա”, — նշել է փորձագետը։
Ընդ որում, նա կանխատեսել է, որ Հայաստանում տնտեսական իրավիճակը կարող է փոխվել նաև գնաճի միտումների և գների աճի, գազի, էլեկտրաէներգիայի և ջրի սակագների բարձրացման պատճառով: “Կառավարությունը փորձում էր մեղմել իրավիճակը մեկ տարի շարունակ բիզնեսի համար վարկերի սուբսիդավորման միջոցով։ Սակայն դա իրավիճակից դուրս գալու ելք չէ։ Հայաստանի Կենտրոնական բանկի խորհրդի նիստերում ամբողջ 2021 թվականին եւ այս տարվա սկզբին որոշվեց բարձրացնել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը ամեն անգամ 0,25 կետով եւ այսօր այն կազմում է 8 տոկոս”, — նկատել է Մանասերյանը:
Ընդ որում, նա ընդգծել է, որ սուբսիդավորումը ամենապարզ մեթոդն է, պետությունը կարող է անմիջականորեն իրականացնել բազմաթիվ նախագծեր։ “Մենք դեմ չենք, որ բանկերը փող աշխատեն։ Սակայն ճգնաժամային իրավիճակներում, վարկերի գրավչության նվազեցման և փողի թանկացման դեպքում, պետությունն ինքը կարող է շատ բան անել իր գործակալությունների, կառույցների և տեղական մարմինների միջոցով։ Սուբսիդավորման պարզունակ մեթոդները հազիվ թե փրկեն տնտեսությունը”, — նկատեց փորձագետը։ Նրա խոսքով, կարեւոր է նաեւ թիրախավորել տնտեսության գերակա ուղղությունները, լոկոմոտիվները եւ ուշադրությունը եւ ռեսուրսները կենտրոնացնել այնպիսի ոլորտների զարգացման վրա, որոնք կարող են իրենց ետեւից քաշել նաեւ մնացած ոլորտները: